ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Στρατιά Ηπείρου (Διοικητής ο Αντγος Κ. Σαπουντζάκης), στις αρχές Οκτωβρίου του 1912 πέρασε αιφνιδιαστικά τον Άραχθο, κατέλαβε το Γρίμποβο, την Φιλιππιάδα και τις γέφυρες του Λούρου ποταμού, με αποστολή την αποκοπή τον Τουρκικού Στρατού από την Πρέβεζα.
Στις 20 Οκτωβρίου οι Έλληνες μαχητές, ενισχυθέντες με ένα Σύνταγμα Κρητών απελευθέρωσαν την Νικόπολη, την επομένη την Πρέβεζα και εγκατέστησαν προφυλακές γύρω από το χωριό Πέστα.
Το Νοέμβριου του 1912 ενισχύθηκε η Στρατιά Ηπείρου με την Πα Μεραρχία από την Θεσσαλονίκη, με σκοπό την απώθηση των Τούρκων από την πεδιάδα των Ιωαννίνων με εντολή της κυβερνήσεως :
«Υπέρτατον καθήκον επιβάλλει όσο το δυνατόν ταχύτερον κατάληψιν των Ιωαννίνων και των προς Βορράν της λίμνης ορεινών διοδίων».
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΜΑΧΗΣ
Η τοποθεσία του υψίπεδου Ιωαννίνων είναι πεταλοειδές, από την φύση τους οχυρά και περιβάλλεται από βραχώδη και δυσπρόσιτα υψώματα, οργανώθηκε από τον καιρό της Ειρήνης με μόνιμα και ημιμόνιμα έργα υπό την επίβλεψη Γερμανικής Στρατιωτικής Αποστολής (πυροβολεία, χαρακώματα κλπ.).
Η όλη οχύρωση παρουσίαζε μια εκτεταμένη περιφέρεια που απείχε από την πόλη των Ιωαννίνων 8 έως 10 χιλιόμετρα. Νότια μεταξύ της οδού Πρέβεζας-Ιωαννίνων υπάρχει ο ορεινός όγκος του μικρού και μεγάλου Μπιζανίου, σοβαρότατο εμπόδιο για την είσοδο στα Ιωάννινα, με πυροβολεία, χαρακώματα και συρματοπλέγματα.
ΔΥΝΑΜΕΙΣ – ΔΙΑΤΑΞΗ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Σύμφωνα με τις πληροφορίες ο Τουρκικός Στρατός στην περιοχή Ηπείρου ανέρχονταν σε 27.500 άνδρες. Από αυτούς περισσότεροι από 8.000 είχαν διατεθεί στο μέτωπο του Μπιζανίου – Καστρίτσας.
Το Τουρκικό Πυροβολικό είχε 83 πυροβόλα στην περιοχή Μπιζανίου (από τα οποία 16 βαρέα), 19 πυροβόλα στο μέτωπο Μανωλιάσας και 10 πυροβόλα στις περιοχές Δουρούτη – Σαδοβίτσας. Αρχιστράτηγος τον Τούρκων ήταν ο Εσσάτ Πασσά.
Το σύνολο του Ελληνικού Στρατού στην Ήπειρο αποτελούσαν οι ΙΙ, IV, VI και VIII Μεραρχίες, η Μικτή Ταξιαρχία Μετσόβου, τα Αποσπάσματα Αχέροντα, Πρέβεζας, Χειμάρρας, και το Σύνταγμα Ιππικού Ηπείρου. Σύνολο 51 Τάγματα Πεζικού, 10 ορειβατικές πυροβολαρχίες, 2 βαρείες πυροβολαρχίες, 3 ίλες Ιππικού και 3 Ιλαρχίες.
Δύναμη : Αξιωματικοί 762 και οπλίτες 40.647.
Στις 16 Φεβρουαρίου 1913 εκδόθηκαν από το Γενικό Στρατηγείο οι σχετικές διαταγές και άρχισαν οι προκαταρτικές ενέργειες για την υλοποίηση του σχεδίου, με τις δυνάμεις διατεταγμένες ως εξής:
-Αριστερά, το Β’ Τμήμα Στρατιάς υπό το Διοικητή της IV Μεραρχίας Υπτγο Μοσχόπουλο Κ. Το τμήμα αυτό της Στρατιάς συγκροτήθηκε σε τρείς φάλαγγες από τα αριστερά προς τα δεξιά, ως εξής:
-Την 3η Φάλαγγα, υπό το Σχη (ΠΖ) Δελαγραμμάτικα Ν., με δύναμη 6 τάγματα, 8 πολυβόλα, μια ημιλαρχία, 21/2 ορειβατικές πυροβολαρχίες (10 πυροβόλα), ουλαμό Μηχανικού και το Απόσπασμα Ολίτσικα (3 τάγματα).
-Την 2η Φάλαγγα, υπό το Σχη (ΠΖ) Γιαννακίτσα Ι., με δύναμη 8 τάγματα, 14 πολυβόλα, δύο ορειβατικές πυροβολαρχίες (8 πολυβόλα) και ουλαμό Μηχανικού.
-Την 1η Φάλαγγα, υπό το Σχη (ΠΖ) Αντωνιάδη Δ., με δύναμη 6 τάγματα, 8 πολυβόλα, δύο πυροβολαρχίες (8 πυροβόλα) και λόχο Μηχανικού.
-Στο Κέντρο, η II Μεραρχία υπό τον Υπτγο Καλλάρη Κ., με δύναμη 4 1/2 τάγματα περίπου, 8 πολυβόλα, μια ημιλαρχία,, τρεις πεδινές πυροβολαρχίες (12 πυροβόλα) και λόχο Μηχανικού.
-Δεξιά, το Α’ Τμήμα Στρατιάς υπό τον Αντγο Σαπουντζάκη Κ., το οποίο περιλάμβανε: Την VIII Μεραρχία, υπό το Σχη (ΜΧ) Ματθαιόπουλο Δ., με δύναμη το Σύνταγμα Κρητών (3 τάγματα και 4 πολυβόλα), το 2° Σύνταγμα Ευζώνων (4 τάγματα και 8 πολυβόλα), τρεις πεδινές πυροβολαρχίες και λόχο Μηχανικού (μείον διμοιρία).
-Την VI Μεραρχία, υπό το Σχη (ΤΘ) Μηλιώτη Κ., με δύναμη 3 τάγματα και 4 πυροβόλα, ημιλαρχία , δύο πεδινές πυροβολαρχίες (8 πυροβόλα) και λόχο Μηχανικού .
-Τη Μικτή Ταξιαρχία Μετσόβου, υπό το Σχη Παπακυριαζή Ι., με δύναμη 6 τάγματα περίπου, 6 πολυβόλα και δύο ορειβατικές πυροβολαρχίες (8 πυροβόλα).
-Το Σύνταγμα Ιππικού Ηπείρου (3 ίλες και 2 πολυβόλα), στην περιοχή Χάνι Εμίν Αγά.
-Το Πυροβολικό Στρατιάς (6 πεδινές και 2 βαριές πυροβολαρχίες με 34 συνολικά πυροβόλα), στις περιοχές Θεριακήσι και Κανέτα.
ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Το σχέδιο ενέργειας των Τούρκων προέβλεπε σταθερή άμυνα στην οχυρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων (κυρίως στο Μπιζάνι), ώστε να απαγορευτούν τα δρομολόγια προς Ιωάννινα και να παρεμποδισθεί η κατάληψη της πόλεως από τον επιτιθέμενο Ελληνικό Στρατό.
Ο Έλληνας Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος με τους επιτελείς του, μετά την αποτυχία των επιθέσεων του Δεξιού της Στρατιάς Ηπείρου , που έγιναν τον Ιανουάριο και στις αρχές του Φεβρουαρίου, κατόπιν συλλογής νέων πληροφοριών για την τουρκική διάταξη, απεφάσισαν την αιφνιδιαστική προσβολή της τοποθεσίας Μπιζανίου από το Αριστερό (Δυτικό) της Στρατιάς ,για να επιτευχθεί το αναμενόμενο αποτέλεσμα . Έτσι κοιτά το διάστημα 16-19 Φεβρουαρίου έγινε με μεγάλη μυστικότητα η μεταφορά των απαραίτητων δυνάμεων προς τα Αριστερά.
Το Ελληνικό σχέδιο ενεργείας προέβλεπε ισχυρή επίθεση από το πρώτο φως της 20′ις Φεβρουαρίου ( ΠΦ/20 Φεβ ) με τρεις φάλαγγες συνολικής δυνάμεως 23 Ταγμάτων κατά του Δεξιού των Εχθρών, με σκοπό την κατάληψη των υψωμάτων Μανωλιάσας-Αγ. Νικολάου- Τσούνιας – Λύγγου και ταχεία διείσδυση στην περιοχή Δουρούτης – Σαδοβίτσας στα νώτα του Μπιζανίου για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.
Με το ίδιο σχέδιο προβλεπόταν στις 17 Φεβρουαρίου αποβατική επίδειξη στους Άγιους Σαράντα, στις 18 κίνηση της ΙΙΙ Μεραρχίας προς Λεσκοβίκι και τέλος ενέργεια του αποσπάσματος V Μεραρχίας μέσω Φούρκας προς Κόνιτσα, προς συγκράτηση των τουρκικών δυνάμεων.
ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Από το πρωί 20ης Φεβρουαρίου η Διοίκηση και το Επιτελείο του Τμήματος Στρατιάς εγκαταστάθηκαν σε παρατηρητήριο στην κορυφογραμμή Προφήτης Ηλίας- Σπαρτίτσι.
Η 3η φάλαγγα, μετά την αιφνιδιαστική επίθεση σε τρείς κατευθύνσεις από το ΠΦ/20 Φεβ, ανέτρεψε τον εχθρό και μέχρι 10:00′ κατέλαβε τον αυχένα Λύγγου – Αγίου Βλασίου και τα υψώματα Τσαβίδα –Μ.Τσούκα- Άγιος Νικόλαος και στις 13:00′ το χωριό Κοσμηρά, συνέλαβε πολλούς αιχμαλώτους και κυρίευσε κάθε είδους στρατιωτικά υλικά.
Η 1η φάλαγγα, μετά από ισχυρή προπαρασκευή Πυροβολικού επιτέθηκε στις 08:00′ και μέχρι το μεσημέρι επέτυχε την κατάληψη όλων των εχθρικών θέσεων γύρω από την Μανωλιάσα, αναγκάζοντας τους Τούρκους σε σύμπτυξη και εγκατάλειψη νεκρών και τραυματιών.
Η 2η Φάλαγγα επιτέθηκε από το πρωί και με την εμπροσθοφυλακή 1ο Σύνταγμα Ευζώνων και 1/17 Τ Π ) κατέλαβε τα υψώματα Πράσινο και Αγία Παρασκευή.
Η συγκέντρωση όλης της Εμπροσθοφυλακής στην περιοχή της Δωδώνης ολοκληρώθηκε στις 13:00′.
Ο Διοικητής του 1ου Σ.Ε. Ανχης Διονύσιος Παπαδόπουλος, αφού πληροφορήθηκε την κατάληψη του Αγίου Νικολάου από την 3η Φάλαγγα, συνέχισε την προέλασή του προς Ιωάννινα από την ημιτονική οδό πρός Πεδινή (Ραψίστα) μέσα από τα υψώματα της Χιονάσας .
Έτσι, ενώ τα δύο Τάγματα Ευζώνων (8° και 9°) , πλησίαζαν στην Πεδινή, οι Τούρκοι μετά την απόρριψη τους από όλο το μέτωπο Μανωλιάσας -Τσούκας εκινούντο από την Πεδινή προς τα Ιωάννινα.
Στις 17:00′ κατελήφθη η Πεδινή και τα Τάγματα Ευζώνων, (Τχες Κολοκοτρώνης-Βελισσαρίου), συνέχισαν την καταδίωξη προς Ιωάννινα, παρά τη διαταγή του Διοικητού της 2ης Φάλαγγας περί ανακοπής της προελάσεως και εγκατάστασης στα υψώματα Πεδινής.
Μόλις νύχτωσε τα 8° και 9° Τάγματα Ευζώνων εγκατέστησαν προφυλακές στην περιοχή Αγίου Ιωάννη μέχρι τους στρατώνες του Πυροβολικού, έκοψαν τα τηλεφωνικά καλώδια επικοινωνίας με το Μπιζάνι και με τολμηρή επιχείρηση διείσδυσης στο εσωτερικό της εχθρικής τοποθεσίας έφθασαν στα Γιάννενα αιχμαλωτίζοντας 37 Αξιωματικούς και 935 τούρκους οπλίτες .
Στις 23:00′ της 20ης Φεβρουαρίου έφθασαν με άμαξα δύο Τούρκοι Αξιωματικοί με τον Επίσκοπο στις προφυλακές του 9ου Τάγματος Ευζώνων και μετέφεραν την πρόταση του Τούρκου Αρχιστράτηγου για παράδοση της πόλεως άνευ όρων, που έγινε στο Χάνι του Εμίν-Αγά στις 04:30 της 21ης Φεβρουαρίου του 1913. Παραδόθηκαν 1000 Τούρκοι Αξιωματικοί, 32000 οπλίτες και 108 πυροβόλα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η πόλη των Ιωαννίνων στις 20 Φεβρουαρίου κοιμήθηκε Τουρκική, Οθωμανική και ξύπνησε το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου Ελληνική, Χριστιανική.
Ήταν ένα κατόρθωμα του Στρατού μας, της Ελλάδας, που άγγιζε το θαύμα.
Διαπιστώθηκε ότι οι οχυρωμένες τοποθεσίες παραβιάζονται με ισχυρή και αιφνιδιαστική ενέργεια από τα πλευρά και τα νώτα, δηλαδή από μη αναμενόμενες κατευθύνσεις, ενώ αποφεύγεται κατά βάση η κατά μέτωπο κύρια επίθεση.
Οι πόλεμοι της εποχής του 1912-13 προκάλεσαν την παγκόσμια κοινή γνώμη και αναγνωρίσθηκε η άξια Πολιτική και Στρατιωτική μας Ηγεσία.
Στη μάχη του Μπιζανίου βρέθηκαν, μεταξύ των άλλων, τέσσερις στρατιωτικοί ηγήτορες, οι οποίοι αναδείχθηκαν σαν «οι ανδρειότεροι των ανδρειότερων».
Ο Διοικητής του 1ου Συντάγματος Ευζώνων (των Καταδρομών της εποχής εκείνης) Συνταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόπουλος, με Διοικητές Ταγμάτων τους Ταγματάρχες Γ. Ιατρίδη, Γ. Κολοκοτρώνη και Ι. Βελισσαρίου.
Ο Ταγματάρχης Ι. Βελισσαρίου, Διοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων, όταν μετά το πέρασμα της Μανωλιάσας τις απογευματινές ώρες της 20ης Φεβρουαρίου αντίκρυσε τα Γιάννενα, όρμησε με τους Ευζώνους ΧΩΡΙΣ ΔΙΑΤΑΓΗ για την απελευθέρωση τους. Δίπλα του και από κοντά ο Ταγματάρχης Γ. Ιατρίδης, Διοικητής του 8ου Τάγματος Ευζώνων. Το Μπιζάνι, η Καστρίτσα και η Σαδοβίτσα δεν είχαν πέσει. Όμως οι Εύζωνοι βουτηγμένοι μέχρι τη μέση στη λάσπη, τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Φεβρουαρίου μπήκαν απελευθερωτές στα Γιάννενα.
Ο Ταγματάρχης Ι. Βελισσαρίου, υπόδειγμα στρατιωτικού ηγήτορα, σκοτώθηκε την τελευταία μέρα του Β’ Βαλκανικού Πολέμου (13 Ιουλίου 1913) στο ύψωμα 1378, (Άνω Τζουμαγιά).
Ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος, μόλις πληροφορήθηκε το θάνατο του, αντί συλλυπητηρίων, τηλεγράφησε στην οικογένεια του: «Χαιρετίζω τον Ήρωα των Ηρώων».
Αντγος ε.α.
Νικόλαος Φωτιάδης
Επίτιμος Υδκτής Δ’ΣΣ
