Μια αναφορά στους Ξανθιώτες αλλά και τους Θρακιώτες αγωνιστές του 1821, με αφορμή την σημερινή ημέρα, επέλεξε να κάνει η Thraki.com.gr, απευθυνόμενη στον γνωστό φιλόλογο και συγγραφέα κ. Θανάση Μουσόπουλο, ο οποίος και μας παρέθεσε δύο κείμενά του, που μιλούν για την Ξάνθη και την Θράκη στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και για τα πρόσωπα που «σημάδεψαν» την ιστορία εκείνης της εποχής.
ΤΟ 1821 ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ
Η καλλιέργεια του καπνού από το 17ο αιώνα και στη συνέχεια η εμπορία του από το 18ο αιώνα καθιστούν τη Γενισέα και την Ξάνθη παγκόσμια γνωστές λόγω του καπνού. Το Πόρτο Λάγος αναπτύσσεται σε εξαγωγικό κέντρο της πολύσιας αγροτικής παραγωγής καθώς και των προϊόντων καπνού. Η οικονομική συνοδεύεται από γενικότερη ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα. Η Ξάνθη είναι χριστιανικό κέντρο, ενώ η πρωτεύουσα Γενισέα αποτελεί μουσουλμανικό διοικητικό και εμπορικό κέντρο.
Στην παρανέστια Ροδόπη αναφέρονται κρησφύγετα κλεφτών. Η Ξάνθη ήδη το 1717 δέχεται πρόσφυγες από το Σαμάκοβο της Βόρειας Θράκης. Έχουμε πληροφορίες από διάφορες πηγές για τις δύσκολες μέρες που περνούν οι κάτοικοι της περιοχής. Σε εκκλησιαστικά βιβλία μαθαίνουμε για κλέφτες και ληστές.
Θα προστρέξουμε στο βιβλίο του Πέτρου Γεωργαντζή «Συμβολή εις την Ιστορίαν της Ξάνθης», 1976. Πληροφορούμαστε από εγγραφή σε Μηναίο για βουλιμία του πασά της Ρούμελης το 1802, και δεν είναι λίγες οι σχετικές πληροφορίες. Κατά τις αρχές του 19ου αι. 1807 η περιοχή βρίσκεται στη δικαιοδοσία του Ισμαήλ Πασά των Σερρών μέχρι Γκιουμουρτζίνα. Την περίοδο αυτή υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη λόγω του καπνού. Πλήθος Ηπειρωτών και Μακεδόνων εγκαθίστανται σε Ξάνθη και Γενισέα – κτίζουν μύλους, πανδοχεία, κα – Πολλοί Ξανθιώτες εμπορεύονταν καπνό σε Βουκουρέστι, Ιάσιο, Κωνσταντινούπολη. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η επαφή με την Ευρώπη είχε ευρύτερη σημασία.
Με την έκρηξη της επανάστασης ο σουλτάνος έστειλε τον Μεχμέτ Μπαϊράμ πασά με τεράστιο στρατό από τη Μικρά Ασία στην περιοχή Αίνου, ενώ μετά μέσω Κομοτηνής Ξάνθης Καβάλας πήγε στον Στρυμόνα τρομοκρατώντας, λεηλατώντας όλη την περιοχή Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Ενδιαφέρει άμεσα η σχέση με την Επανάσταση. Από έγγραφο προσωρινής κυβερνήσεως της Ελλάδος Καπετάν Γεώργης Δημητρίου ο Ξάνθιος ηγείτο 1824 στρατιωτικό σώμα εκ 49 ανδρών στην Ύδρα. Δεν έχουμε άλλα στοιχεία για τον ξανθιώτη αυτό καπετάνιο του 1821. Γνωρίζουμε όμως ότι μετά την κατάπνιξη επανάστασης στη Χαλκιδική, 200 οικογένειες Μαδεμοχωριτών εγκαταστάθηκαν στην Ξάνθη, στην περιοχή Άνω και Κάτω Χαράδρας.
Επίσης από επιστολή του 1828 προς τον Ιωάννη Καποδίστρια ο Ιωάννης Γρόσος από την Άνδρο πληροφορεί ότι στην αρχή της επανάστασης ο γιος του έκανε εμπόριο ξανθιώτικων Καπνών στην Κωνσταντινούπολη σε συνεργασία με τον αδελφό του μητροπολίτη της Ξάνθης Σεραφείμ (ποίμανε 1806 – 1831) και κάποιου τρίτου προσώπου πιθανόν Ξανθιώτη – ο τούρκοι συνέλαβαν τον γιο του, τον βασάνισαν τον αποκεφάλισαν και πήραν όλα τα χρήματα.
Ο Σεραφείμ ζητάει φιρμάνι Ιανουάριο 1829 για έναν γκρεμισμένο τοίχο της Μητρόπολης. Δεν γνωρίζουμε τι έγινε με τον τοίχο αυτό, πάντως λίγο μετά χτυπά ο Εγκέλαδος, Μαρτίου 30 1829 όπως διαβάζουμε σε Πεντηκοστάριο της Μονής της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας και λίγες μέρες μετά 23 του Απρίλη – δεν άφησαν οι δύο σεισμοί σχεδόν τίποτε όρθιο σε όλη την περιφέρεια. Κατά τη γνώμη μου, αυτοί οι καταστροφικοί σεισμοί και η άμεση ανοικοδόμηση της περιοχής με πρωτομάστορα τον νέο ποιμενάρχη Ευγένιο (1831 – 1848) αναδεικνύουν το δυναμισμό των κατοίκων, χριστιανών και μουσουλμάνων, πλούσιων και φτωχών.
Και κάτι άλλο που αναδεικνύει τους χριστιανούς της Ξάνθης σε πρωτεργάτες της συνολικής ανάπτυξης. Είναι οι μεγάλοι ευεργέτες που γεννημένοι στα πρώτα χρόνια της προεπαναστατικής περιόδου βοήθησαν τα μέγιστα στην πρόοδο της Ξάνθης. Ο Μιχαήλ Μεταξά Ματσίνης γεννήθηκε στην Ξάνθη αρχές 19ου αιώνα πέθανε στην Οδησσό – με τη διαθήκη του 1867 κάνει δωρεές σε σχολεία – ανήγειρε επίσης την Ματσίνειον σχολήν. Αναφέρω ευγνωμοσύνης ένεκεν τον Παναγιώτη Στάλιο από Στενήμαχο, εγκαταστάθηκε σε Γενισέα και αργότερα σε Ξάνθη, τους Θεόδωρο Ζαλάχα, Αθανάσιο Κουγιουμτζόγλου, Χατζη – Σταύρο Χεκίμογλου.
1821 ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ
Στον ενιαίο χώρο της Θράκης η παρουσία του ανθρώπου χάνεται χιλιάδες χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού. Στα ιστορικά χρόνια η ζωή και ο πολιτισμός, όπως αποτυπώνονται στον Όμηρο και στους κλασικούς ποιητές και πεζογράφους, είναι αναπτυγμένα σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Ο εκχριστιανισμός των κατοίκων και η ανάδειξη της Κωνσταντινούπολης το 330 μ.Χ. σε πρωτεύουσα της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας – της Βυζαντινής Οικουμένης, για έντεκα αιώνες καθιστούν τη Θράκη το κέντρο του κόσμου.
Μεταίχμιο στην ιστορία της περιοχής αποτελεί το διάστημα από τον 13ο ως τον 15ο μ.Χ. αι. Αβεβαιότητα, ανασφάλεια, ερήμωση, επιδρομές, εμφύλιες συρράξεις χαρακτηρίζουν την περίοδο αυτή. Από τα μέσα του 14ου αιώνα η περιοχή σταδιακά υποτάσσεται στους Οθωμανούς. Η Άλωση της Πόλης το 1453 είναι ένα ορόσημο.
Ο Ελληνισμός της Θράκης μετά το πρώτο “σοκ”, σε δύο αιώνες περίπου, αναπτύσσεται σε όλα τα επίπεδα. Στα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής κατοχής η κοινοτική οργάνωση και οι συντεχνίες κάνουν θαύματα.
Το 19ο αιώνα, παράλληλα με την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη οι κοινότητες συντελούν στην καλλιέργεια εθνικής συνείδησης. Οι εκπαιδευτικές δομές ξαπλώνονται στη Θράκη. Αγόρια και κορίτσια μορφώνονται. Η εκκλησία παίζει θετικό ρόλο στην οργάνωση και στην ανάπτυξη.
Τα θρακιώτικα καράβια και οι έμποροι διασχίζουν όλη την περιοχή σε ανατολή και δύση, στην Ευρώπη και στη Ρωσία, έρχονται σε επαφή με την κίνηση των νέων ιδεών του Διαφωτισμού, μεταφέροντας πληροφορίες στους ξένους και στους θρακιώτες. Ο 18ος και ο 19ος αιώνες είναι η εποχή της Θρακικής Αναγέννησης.
Εκτός από την οικονομική και πνευματική άνθιση έχουμε και το φούντωμα της εθνικής συνείδησης και την αναζήτηση της Ελευθερίας. Να σημειώσουμε ότι από το 16ο αιώνα δεν σταμάτησε να εκδηλώνεται σε πόλεις και χωριά της Θράκης το αντιστασιακό πνεύμα. Στις αρχές του 19ου αιώνα η Φιλική Εταιρεία βρίσκει γόνιμο το έδαφος στη Θράκη. Τέταρτος Φιλικός είναι ο Αντώνιος Κομιζόπουλος. Πολλοί θρακιώτες είχαν συνταχθεί στην επαναστατική προοπτική.
Όταν ξεσπά η επανάσταση πολλοί συμμετέχουν σε αγώνες σε όλα τα ανοιχτά μέτωπα του αγώνα. Στα αρχικά σχέδια της Φιλικής είναι ότι και η Θράκη, όπως και άλλες περιοχές της βαλκανικής χερσονήσου, θα επαναστατούσε. Πραγματικά, σε πολλά σημεία της Θράκης, ξέσπασαν επαναστατικά κινήματα. Αναφέρουμε παραδειγματικά την επανάσταση στη Σωζόπολη, που κηρύσσεται από τον μητροπολίτη Παΐσιο με αρχηγό τον Δημητράκη Βάρη. Ο επίσκοπος απαγχονίζεται και η επανάσταση καταπνίγεται σε αίμα. Το ίδιο συμβαίνει και στα άλλα κινήματα. Λόγω της γειτνίασης της Θράκης με την Κωνσταντινούπολη, πολλά οθωμανικά στρατεύματα ήταν στρατοπεδευμένα στην περιοχή, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να ευδοκιμήσουν τούτες οι θρακικές απόπειρες.
Πολλοί κατεβαίνουν στη νότια Ελλάδα και παίρνουν μέρος σε κατά ξηρά και θάλασσα αγώνες. Επώνυμα γνωρίζουμε τον καπετάν Γιώργη τον Ξάνθιο που το 1824 ήταν επικεφαλής 49 στρατιωτών στην Ύδρα. Εξάλλου, η ναυτική πόλη της περιοχής μας, νότια από τη σημερινή Αλεξανδρούπολη, η Αίνος μετέχει στον αγώνα με τριακόσια καράβια. Η οικογένεια Βισβίζη, ο Αντώνης και μετά το θάνατό του η γυναίκα του Δόμνα με το μπρίκι τους ‘Καλομοίρα’ δίνουν τα πάντα για τη λευτεριά. Πεθαίνουν πάμπτωχοι μετά την απελευθέρωση, όπως και παρά πολλοί άλλοι αγωνιστές και αγωνίστριες.
Μετά το τέλος του αγώνα και τη δημιουργία του μικρού ελληνικού κράτους, ακολούθησε ένας δύσκολος αιώνας για τους υπόδουλους ελληνικούς πληθυσμούς. Το Οθωμανικό κράτος επέβαλε τιμωρίες πολύ σκληρές ως αντίποινα για τους αγώνες. Θανατώσεις, διωγμούς και καταπίεση αντιμετώπισαν οι Έλληνες της καταρρέουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα σταδιακά ορισμένα τμήματα της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης ενσωματώνονται στην Ελλάδα. Άλλα όμως τμήματα του ιστορικού ελληνικού χώρου εξακολουθούν να ανήκουν σε άλλα κράτη. Από την Ενιαία Θράκη, η Βόρεια Θράκη – Ανατολική Ρωμυλία υπάγεται στη Βουλγαρία και η Ανατολική Θράκη στην Τουρκία.
Οφείλουμε, οι σύγχρονοι θρακιώτες και θρακιώτισσες, να γνωρίσουμε την ιστορία μας και να απαιτήσουμε ώστε τα παιδιά της Ελλάδας να γνωρίζουν πλέρια την ιστορία της Θράκης, όπως εξάλλου και την ιστορία κάθε γωνιάς της πατρίδας μας. Γιατί αγαπώ την πατρίδα σημαίνει γνωρίζω την ιστορία της.
[ Όσοι/όσες ενδιαφέρονται μπορούν να δουν τα βιβλία μου :1978, Μακρυγιάννης και το 1821 – Ένα παράδειγμα ιστορικής μνήμης
1985, H Γη της Θράκης
1987, Αγώνες της Θράκης για ελευθερία
1997, Θράκη, Μνήμη για το μέλλον
1998, Θρακών Οικήσεις και κτίσματα – Λαμπρών καιρών μάρτυρες (15ος – 19ος αι)]
